شبهه

در همین روزهایی که مردم خیلی از کشورهای جهان گرفتار ویروسی جدید و ناشناخته با نام کرونا شده‌اند، عده‌ای فرصت‌طلب قصد دارند از این نمد برای اهداف کثیفشان کلاهی بسازند و به سر مخاطبین خود بگذارند؛ یکی از صفحاتی که از سردم‌داران مبارزه با مردم ایران است، سعی کرده بود با ویروس کرونا، علم امام صادق علیه‌السلام را زیر سؤال ببرد! به این صورت که وجود ویروس کرونا در قم را مخالف روایاتی دانسته بود که درباره‌ی عظمت شهر قم و دفع بلا از آن واردشده است.

پاسخ:

برای روشن شدن حقیقت، ابتدا روایت مورد اشاره را نقل می‌کنیم و از نظر سند و دلالت به بررسی آن می‌پردازیم؛ سپس درباره‌ی فلسفه‌ی وجود شرور در جهان آفرینش می‌نویسیم:

مقدمه‌ی اول:

روایت موردنظر، روایتی است که مرحوم مجلسی رحمه‌الله‌علیه از کتاب تاریخ قم نقل کرده است؛ کتاب تاریخ قم نوشته‌ حسن بن محمد قمی (متوفی 378 ق) است؛ این کتاب درباره‌ جغرافیای شهر مقدس قم نوشته‌شده است؛ در بخشی از این کتاب روایاتی درباره‌ فضیلت شهر قم و مردم آن نقل‌شده، یکی از آن روایات، همین روایتی است که مجلسی در بحارالانوار نقل کرده است.

در این روایت از امام صادق علیه‌السلام نقل‌شده که فرمودند: إِذَا عَمَّتِ الْبُلْدَانَ الْفِتَنُ فَعَلَيْكُمْ بِقُمَّ وَ حَوَالَيْهَا وَ نَوَاحِيهَا فَإِنَّ الْبَلَاءَ مَدْفُوعٌ عَنْهَا (1): زمانی که فتنه‌ها در همه‌جا فراگیر شد، به قم و حوالی آن بروید؛ زیرا بلا از قم دور است.

این حدیث در تاریخ قم با چهار واسطه از امام صادق علیه‌السلام نقل‌شده است؛ این افراد عبارتند از: احمد بن محمد بن عیسی، حسن بن محبوب، مفضّل بن صالح (ابو جمیله)، مردی که نامش را ذکر نکرده‌اند.

احمد بن محمد بن عیسی الاشعری از اصحاب امام رضا علیه‌السلام بوده است و شیخ طوسی او را توثیق کرده (2) و تا زمان امامت امام حسن عسکری علیه‌السلام زنده بوده است؛ (3) بنابراین، صاحب کتاب تاریخ قم نمی‌توانسته بدون واسطه از او نقل کند؛ اما واسطه‌اش معلوم نیست؛ حسن بن محبوب زرّاد از روات قابل‌اعتماد است؛ (4) مفضل بن صالح توسط ابن غضائری (یکی از دانشمندان معروف علم رجال)، به شدت تضعیف‌ شده است؛ (5) شخص چهارم حدیث هم نامش ذکر نشده است؛ بنابراین این حدیث از جهت سندی ضعیف است. به همین دلیل بوده که در کتب چهارگانه (کافی، تهذیب، استبصار و من لا یحضر) که معتبرترین روایات شیعی در آن‌ها جمع‌آوری‌شده، وجود ندارد. یک روایت دیگر هم مشابه همین هست که در همان کتاب نقل‌شده و از نظر سندی اشکالات فراوانی دارد. (6)

مقدمه‌ی دوم:

ارزش هر شهر و مکانی به ارزش افرادی است که در آن ساکن هستند؛ هرقدر مردمان یک سرزمین از درجات ایمانی بالاتری برخوردار باشند، ارزش و اعتبار بیشتری به آن شهر می‌دهند؛ شهر مقدس قم از اولین شهرهای ایران بود که با آغوش باز اسلام را پذیرفت؛ اسلامی که یاران خاص امیرالمؤمنین علیه‌السلام به مردم این دیار تعلیم دادند؛ از این رو از همان قرن اول به‌عنوان پایگاه عقلانیت شیعی در جهان اسلام مطرح بود و اندیشمندان از سراسر جهان به این شهر رفت‌وآمد داشتند؛ و بالطبع مورد غضب و خشم حاکمان دنیاطلب قرار داشت و بارها مورد تعرّض و آسیب قرار گرفت. (7)

در عصر حاضر نیز شهر قم طلایه‌دار حرکت اصلاحی مردم مسلمان ایران است و مردی از همین شهر در مقابل طاغوت به پا خواست و مشعل هدایت مردم را به دست گرفت و موفق به تشکیل یک حکومت اسلامی شد.

مقدمه‌ی سوم:

جهان هستی بر پایه حکمت آفریده‌شده است. جهان عاری از شرور، جای مناسبی برای تکامل اختیاری نیست؛ زیرا در میان بلاها و سختی‌هاست که سره از ناسره تفکیک می‌شود و انسان رشد می‌کند؛ وجود بلایا و سختی‌ها لازمه‌ یک نظام احسن است؛ وجود نعمت و سلب آن، هردو ابتلا و آزمایشی است برای رشد و تکامل انسان. (8)

بیماری به معنای سلب نعمت سلامتی، یکی از ابتلائاتی است که برای همه‌ انسان‌ها پیش می‌آید؛ همان‌طور که در آیه‌ 104 سوره‌ی نساء واردشده است، فرقی بین مؤمن و کافر در ابتلا به سختی‌ها و مشکلات وجود ندارد؛ حتی معصومین (پیامبران و امامان) هم بیمار می‌شدند؛ حتماً ماجرای فقر و بیماری حضرت ایوب را در سوره‌ انبیاء خوانده‌اید؛ (9) یا ماجرای بیماری امام حسن و امام حسین علیهماالسلام در سوره‌ی انسان. (10)

در جهان‌بینی مؤمنانه، رنج‌ها و سختی‌ها تلنگری هستند برای جلوگیری از مدهوشی و سرسپردگی به دنیا؛ صبر در برابر این سختی‌ها سبب رشد و تکامل مؤمن خواهد شد؛ روایات فراوانی از پیامبر اکرم صلی‌ الله‌ علیه‌ وآله وسلم و معصومین علیهم‌السلام نقل‌شده که مضمونشان این است که بیماری (مخصوصاً تب) باعث ریختن گناهان و آمرزش می‌شود. (11)

حالا برگردیم به روایتی که می‌گفت: بلا از قم دفع شده است؛ بر فرض این‌که این روایت از امام صادق علیه‌السلام نقل‌شده باشد، هرگز به این معنی نیست که مردم قم به‌صورت ایزوله هستند و بیمار نمی‌شوند! بلکه همان‌طور که موسی بن جعفر علیهماالسلام فرمودند: مؤمن هرچقدر ایمانش بیشتر باشد، دچار بلاهای بیشتری می‌شود؛ (12) طبق روایات صحیح، ابتلائات مؤمن بیش از دیگران است. (13)

مؤمنین در برابر این ابتلائات و گرفتاری‌ها روحیه‌ی خوبی دارند و مشکلات را با فداکاری و ایثار به‌خوبی پشت سر می‌گذارند؛ برخلاف جوامع غیردینی که مردم به‌سرعت دچار یأس و نومیدی می‌شوند و خودخواهی‌ها، اوضاع را بدتر می‌کند. داشتن روحیه‌ی قوی باعث بالا رفتن امید به زندگی و تقویت چشم‌گیر سیستم دفاعی بدن می‌شود و بهبودی را تسریع می‌بخشد. (14)

نکته پایانی اینکه به نظر می‌رسد که روایاتی که در مدح و عظمت قم واردشده، مربوط به بحث معنوی قم بوده نه مادی، قم نیز مانند تمام شهرهای دیگر در معرض بلایای طبیعی است، در معرض سیل و زلزله و طوفان؛ لذا هیچ تضمینی وجود ندارد که این شهر دچار چنین بلاهای طبیعی نشود؛ اما منظور از روایات پناه آوردن به قم برای تقویت بعد معنوی انسان است، منظور این است که اگر شبهات و بی‌دینی‌ها و گرفتاری‌های معنوی در شهرهای دیگر زیاد شد، به شهر قم پناه ببرید که چون علما هستند، می‌توانید دین خود را حفظ کنید؛ لذا این روایات ناظر به بعد معنوی و روحانی قم است نه بعد مادی و طبیعی.

پی‌نوشت:
1) مجلسی، بحار الأنوار، دار إحياء التراث العربی، بیروت، چاپ 2، 1403 ق، ج‏لد 57، صفحه 214؛ حسن بن محمد قمی، تاریخ قم، ترجمه تاج‌الدین قمی، انتشارات توس، تهران، چاپ 1، 1361 ش، صفحه 97
2) شیخ طوسی، رجال الطوسی، مؤسسة النشر الاسلامی‏، چاپ 3، قم، 1373 ش، صفحه 351؛ شیخ طوسی، فهرست كتب الشيعة و أصولهم‏، مكتبة المحقق الطباطبائي‏، چاپ 1، قم، 1420 ق، صفحه 60
3) علامه حلی، رجال العلامة الحلی، الشریف الرضی، چاپ 2، قم، 1402 ق، صفحه 14
4) شیخ طوسی، الفهرست، صفحه 122
5) ابن الغضائری، الرجال، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، چاپ 1، قم، 1422 ق، صفحه 88
6) بحارالانوار، جلد 57، صفحه 213
7) مقاله نگاهی به تاریخ قم، مجله نامه قم، 1381، شماره 17 و 18
8) فجر، آیات 15 و 16
9) انبیاء، آیه 83
10) شیخ صدوق، الأمالی، کتابچی، چاپ 6، تهران، 1376، صفحه 257
11) حر عاملی، وسائل الشيعة، موسسه آل البیت، چاپ 1، قم، 1409 ق، جلد ‏2، صفحه 401
12) شیخ کلینی، الكافی، دارالکتب الاسلامیة، چاپ 4، تهران، 1407 ق، جلد ‏2، صفحه 254
13) شیخ کلینی، الكافی، جلد ‏2، صفحه 252- 260
14) سید علی احمدی، نقش ایمان و اعتقاد مذهبی در درمان بیماری‌ها و معرفی سه مورد درمان با رواندرمانی مذهبی، مجله اندیشه و رفتار، سال دوم، شماره 2، 1375 ش.