در انتهاي آيه ي مورد بحث، به سه نكته اشاره خواهد شد:
الف) «توهم جبر»؛ هرگز ختمِ دل و گوش از درک حقائق، موجب جبر نخواهد شد. چون جبر در صورتی صادق است که انسان از هدایت ابتدایی هم محروم شود و حال آن که به حکم سنت الهی، راه هدایت ابتدایی بر همه ی انسانها باز است ولی اینان با لجاجت و عناد راه را بسته و خود را از هدایت محروم کردهاند.[1]
ب) «استفاده از واژگانِ دلالت كننده بر عذاب»؛ واژهه ایی همچون؛ ختم، طبع و الفاظ متردافی از این قبیل، کیفر و عذاب خداوند به حساب آیند.[2] چنانکه در مقابل این سخنان، نشانه ی رحمت خدا بر متقین این است که راه تشخیص حق از باطل را به آنان مینماید، آیه ی 29 از سوره ی انفال در این رابطه میفرماید: «إن تَتَّقُواْ اللّهَ يَجْعَل لَّكُمْ فُرْقَاناً».
ج) «محروميت از رحمت خاصه»؛ مقصود از سلبِ رحمت و کلماتی از این قبیل، آن است که خداوند اینان را تنها از رحمت خاصه ی خود محروم میگرداند، در حالي كه به موجب آیهی «وَ رَحْمَتي وَسِعَتْ كُلَّ شَيْء»، رحمت واسعه ی خداوند براي همگان ساری و در جریان است. سخن آنجاست که خداوند بر اساس آیهی «إِنَّما نُمْلي لَهُمْ لِيَزْدادُوا إِثْماً»، به اینان فرصت می دهد که در گناهان، بیشتر غوطه ور شوند.
[1]. ر.ک: طوسى، محمد بن حسن(قرن14ق)ج1، ص66. [2]. بحرانى، هاشم بن سليمان(1416هـ ق)ص32؛ فیض کاشانی، ملا محسن(1415هـ ق)ج1، ص93.
================================
برای مشاهده ی مطلب مرتبط
تفسیر آیه 7 سوره بقره
