در تفاوت بين اين دو واژه، به سه نكته اشاره ميشود:
1. «صراط» به صورت مفرد به کار میرود چون یک راه بیشتر نیست، بزرگراهی است که انسان را به مقصد میرساند. اما «سبیل»، هم به صورت مفرد و هم جمع (سُبُل) به كار ميرود.[1] «سُبُل»، به راههای فرعی گفته میشود که بعضی از آنها به بزرگراه منتهی میشود.[2] 2. «سبیل» در قرآن كريم به راههای انحرافی هم اطلاق شده است،[3] برخلاف «صراط»، چنانكه در آيه ي 152 از سوره ي انعام ميفرمايد: «وَ لا تَتَّبِعُوا السُّبُلَ فَتَفَرَّقَ بِكُمْ عَنْ سَبيلِ».[4]
3. «صراط» بر مدار وجود و عدم است، يعني یا هست و یا نیست-
به بيان ديگر؛ انسان يا در صراط مستقيم قرار دارد يا خير- در حالي كه از واژه ي «سبيل»، چنين نكتهاي به دست نيامده و مشخص نميشود؛ زيرا ممكن است در راهي باشي كه به خدا برسي و يا در راهي باشي كه به خدا نرسي. چنانكه فرمود: «يَهْدِي بِهِ اللّهُ مَنِ اتَّبَعَ رِضْوَانَهُ سُبُلَ السَّلامِ... وَ يَهْدِيهِمْ إِلَى صِرَاطٍ مُّسْتَقِيمٍ»«مائده/16»، و فرمود: «وَ أنْ اعْبُدُونِي هَذَا صِرَاطٌ مُّسْتَقِيمٌ»«يس/61». اگر گفته میشود: «صراط مستقیم»، همان معرفت و طريقتِ «امیرالمؤمنین علیه السلام» و فرزندان پاك اين امامِ بزرگوار هستند،[5] و یا در حدیث آمده است که «وَ الله نَحنُ الصِّراط المُستَقیم»،[6] این سخن از باب جری و تطبیق بوده و ميخواهد بفرمايد: آن صراط مستقيمي كه بر مدارِ بود و نبود، است بر اميرالمومنين علیه السلام جاري شده و تنها بر ايشان قابل انطباق است.
- آيــهي 7 [1]. یعقوب، جعفری(1376هـ ش)ج1، ص27، و ج3، ص100؛ موسوى سبزوارى، سيد عبدالأعلى(1409هـ ق)ج1، ص44. [2]. جوادی آملی، عبدالله(1385هـ ش)ج1، ص466 و 467. [3]. ر.ك: همان، ص467. [4]. موسوى سبزوارى، سيد عبدالأعلى(1409هـ ق)ج1، ص44. [5]. ر.ك: طالقانى، سيد محمود(1362هـ ش)ج1، ص40؛ همچنين، ر.ك: طیب، سيدعبدالحسين(1378هـ ش)ج1، ص117؛ و نيز، ر.ك: طباطبايى، سيد محمد حسين(1417هـ ق)ج1، ص34. [6]. عروسى حويزى، عبد على بن جمعه(1415هـ ق)ج1، ص21؛ قمى مشهدى، محمد بن محمد رضا(1368هـ ش)ج1، ص68؛ شريف لاهيجى، محمد بن على(1373هـ ش)ج1، ص5.
