داشتن برنامه عبادی مراحل برنامه معمولا برنامه عبادی را از زمان مکلف شدن، در نظر می گیرند، اما به نظر می رسد وجود این برنامه از دوره جنینی و حتی قبل از آن، ضروری می باشد یعنی برنامه عبادی شخص را در چند مرحله دنبال می کنیم:
1) قبل از تولد: که بر عهده پدر و مادر است. و آنها برای اینکه فرزند صالحی داشته باشند، برنامه ریزی می نمایند. پدر برای اینکه نسل مناسبی از خود باقی بگذارد باید گزینه ای انتخاب نماید که همسری نیکو برای او و مادری شایسته برای فرزندانش باشد، امام رضا ع فرمودند: «هیچ چیز به اندازه همسری صالحه برای مرد فایده مند نیست.» (کلینی، 1407 ه، ج5، ص 327). این چنین پدر و مادری برای به دنیا آمدن فرزندشان برنامه ریزی کرده و با رعایت آداب ازدواج، از خداوند طلب فرزند صالحی می نمایند که شیطان در آن شریک نشده باشد. (منسوب به امام رضا علیه السلام، 1406 ه، ص 235)
2) زمان بارداری: اسلام که برای زندگی انسان حتی قبل از تولد، برنامه دارد، در زمان بارداری بچه نیز برای رشد معنوی بچه و رفع موانع، دستوراتی دارند. رسول خدا ص می فرمایند« زن را در ماهى که مىزاید (ماه آخر حاملگى) خرما بخورانید که فرزندش بردبار و پاکدامن خواهد بود.»(طبرسی، ترجمه میرباقری، 1365، ج1، ص 321) با توجه به این روایت دیده می شود که برای پاکدامن بودن در زندگی که یکی از دستورات اخلاقی و عبادی است، پدر و مادر نقش به سزایی دارند، و با رعایت کردن آنها، انسان به برخی از اهداف سریعتر دست می یابد. در روایت دیگری، امام رضا علیه السلام می فرمایند: « بزنان آبستن خود کندر بخورانید که اگر در شکم پسر دارند هوشمند و دلیر گردد و اگر دختر باشد خوش خلق و زیبا گردد». (مجلسی، کمره ای، 1351 ش، ج10، ص 217)
3) زمان تولد: پدر و مادر مومن زندگی فزرندشان را با اذان و اقامه شروع می کنند. امام رضا علیه السلام فرمودند: زمانی که فرزندی متولد شد، در گوش راستش اذان و و در گوش چپش اقامه بگویید. (مجلسی، (1403 ق)، ج 101، ص 116) در روایات آمده است این عمل بچه را از گزند شیطان حفظ می کند. (مجلسی، (1403 ق)، ج81، ص 162)
4) زمان شیر خوارگی: زمان شیر خوارگی هم می تواند در آینده معنوی بچه دخالت داشته باشد. امام رضا علیه السلام می فرمایند: «لَا تَسْتَرْضِعُوا الْحَمْقَاءَ وَ لَا الْعَمْشَاءَ فَإِنَّ اللَّبَنَ یُعْدِی» یعنی برای شیر دادن به بچه ها، زنان احمق و کم بین را انتخاب نکنید که شیر زن در بچه اثر می گذارد.(امام رضا علیه السلام، 1406، ص 50)
5) در زمان رشد و تکلیف: شایسته است پدر و مادر در طول دوران رشد کودک، بر اعمال فرزند خویش نظارت داشته باشند تا بتوانند نکات لازم را به او منتقل سازند. امام رضا علیه السلام نیز بر اعمال امام جواد علیه السلام نظارت داشتند. به عنوان مثال در جریان کاری، حضرت ع، امام جواد را سفارش به بذل و بخشش به فقراء می کنند، وقتی حضرت علیه السلام مطلع شدند که کارگزاران امام جواد وقتی که می خواهند ایشان را به بیرون از منزل ببرند، به واسطه بخل، ایشان را از درب کوچک می برند تا شخصی از ایشان چیزی طلب ننماید، خطاب به امام جواد علیه السلام فرمودند: تو را سفارش می کنم که عبور و مرورت از درب بزرگ باشد، و در مسیر، پول کافی همراه داشته باشی و به کسانی که از تو طلب می کنند، عطا نمایی(کلینی، 1407 ق، ج4، ص 43)، همچنین در مسیر رشد، کودک شرایطی فراهم می آورند که او در آرامش باشد، آرامش در سلوک معنوی بسیار مهم است لذا اسلام نیز حتی در دوران کودکی به آن امر کرده است، در روایتی از امام رضا علیه السلام آمده است: «اغْسِلُوا صِبْیَانَکُمْ مِنَ الْغَمَرِ فَإِنَّ الشَّیْطَانَ یَشَمُّ الْغَمَرَ فَیَفْزَعُ الصَّبِیُّ مِنْ رُقَادِهِ وَ یَتَأَذَّى بِهِ الْکَاتِبَان»، یعنی دست و روى فرزندانتان را از چربى و بوى طعام بشوئید و پاکیزه کنید زیرا شیطان بوى چربى را میشنود و در خواب، کودک را بوحشت مىاندازد و فرشتگان موکّل او آزار مىبینند. (ابن بابویه، غفاری، (1372 ش)، ج2، ص 125)علاوه بر نکات بالا، پدر و مادر باید در مسیر تربیت کودک جدیت به خرج داده و او را رها ننمایند. در این باره امام رضا علیه السلام فرمودند: «لَوْ وَجَدْتُ شَابّاً مِنْ شُبَّانِ الشِّیعَةِ لَا یَتَفَقَّهُ لَضَرَبْتُهُ ضَرْبَةً بِالسَّیْف» یعنی: « اگر جوانى از جوانان شیعه را نزد من آورند که در دین تفقّه و غوررسى نکرده باشد، او را ادب خواهم کرد.» (مجلسی، (1403 ق)، ج75، ص 346)و این اهتمام حضرت را در امر تربیت دینی و معنوی جوان می رساند.
6) بعد از مرگ: انسان علاوه بر زمان حیات خود می تواند برای بعد از مرگ خویش نیز برنامه معنوی داشته باشد. امام صادق علیه السّلام فرمودند: مؤمن از شش چیز بعد از وفات استفاده مىکند فرزندى که براى او دعا کند، قرآنى که بعد از او بماند، درختى که از وى یادگار بماند. چاهى که مردم از وى منتفع باشند، صدقه جاریه و سنتى که مردم از آن استفاده کنند.(طبرسی، (1374 ش)، ص 140)
