شاید داستان زندگی بعد از مرگ بارها و بارها ذهن و فکر ما را بخود مشغول کرده باشد. براستی بعد از آنکه مدت عمر ما در دنیا به سرانجام خود رسید ، روح ما به کجا می رود؟ آیا در همین عالم دنیا باقی می ماند و به قول قائلین به تناسخ وارد بدن شخص دیگری میشود و یا آنکه وارد عالم دیگری می شود؟ برای رسیدن به دیدگاه اسلام در این زمینه و یافتن پاسخی برای سوالات خود، برخی از آیات و روایاتی که در این زمینه وارد شده را مورد بررسی قرار می دهیم. از نظر قرآن کریم ، عالم پس از مرگ ، دارای دو مرحله است،عالمی که مانند عالم دنیا پایان می پذیرد و«عالم برزخ» نامیده می شود و عالم دیگر «قیامت کبری» که پایانی ندارد، آیات متعددی از قرآن کریم دلالت بر وجود عالمی می کند که ما بین دنیا و آخرت قرار گرفته و از آن تعبیر به عالم قبر یا همان برزخ می شود و انسان بعد از حیات دنیوی در آن قرار می گیرد مشهورترین آیه ای که در قرآن برای اثبات عالم برزخ به آن استدلال شده پاسخی است که به افراد گناهکار هنگام مرگ داده می شود؛ آنگاه که آنها از خداوند متعال درخواست می کنند تا باردیگر به دنیا بازگردند اما پروردگار عالم در پاسخ آنها اینگونه می فرماید « كَلَّا إِنَّهَا كَلِمَةٌ هُوَ قَائِلُهَا وَمِن وَرَائِهِم بَرْزَخٌ إِلَى يَوْمِ يُبْعَثُونَ [مومنون/100] نه چنين است، اين سخنى است كه او گوينده آن است و پشاپيش آنان برزخى است تا روزى كه برانگيخته خواهند شد.» مرحوم طریحی در معنای برزخ اینگونه آورده است: «البرزخ: الحاجز بین الشیئین؛ برزخ حائل بین دو شی ء است »[1] لذا علت نامیده شدن این نوع از حیات، به حیات برزخی، این است که این قسمت از زندگی فاصله ای است میان زندگی دنیوی و زندگی اخروی. امام سجاد(علیه السلام) برزخ را در آيه بالا چنين تفسير مى فرمايند: «(الْبَرزخ) هُوَ الْقَبْر؛ وَ إِنَّ لَهُم فيه لَمَعيشةً ضَنْكا؛ و اللَّهِ إنَّ الْقَبْرَ، لَرَوضَةٌ مِنْ رِياضِ الْجَنَّةِ؛ اَوْحُفْرَةٌ مِنْ حُفَرِالنّيرانِ[2]برزخ، همان عالم قبر است كه در آن جهان (براى كفار و گنهكاران) زندگى بسى سخت و دشوار است سوگند به ذات هستى بخش كه همانا قبر (براى نيكوكاران) همچون باغى است از باغستانهاى بهشت و (براى بدكاران) همچون گودالى از گودالهاى آتشين جهنم است.» علاوه بر این آیه، حدود بيست آيه ديگر از آيات قرآن، بدون دربرداشتن لفظ برزخ، از نظر معنى، بر جهان برزخى دلالت دارد.[3] در روایات متعددی از اهل بیت (علیهم السلام) به مسأله حیات برزخی تصریح شده است که نمونه هائی از آن را متذکر می شویم: از امام صادق(علیه السلام) پرسيده شد: آيا روح بعد از خارج شدن از كالبدش متلاشى مى شود يا باقى مى ماند؟ فرمود: « روح تا نفخه صور اول در برزخ باقى مى ماند و پس از آن، همه موجودات تا نفخه صور دوم از بين مى روند و انسان نيز در خاموشى و سكوت خواهد بود»[4] در روایت دیگری ابوبصیر می گوید: از امام صادق( علیه السلام) پرسیدم ارواح مؤمنین پس از مرگ در چه وضعند؟ فرمود: «در برزخ در میان غرفه هایی از بهشت بسر می برند، از خوراک بهشتی می خورند و از آب آن می نوشند و منتظر انجاز وعده پروردگار خود هستند»[5] با توجه به مباحث مطرح شده و شواهدی که از قرآن و روایات اهل بیت(علیهم السلام) ارائه شد می توان با قطعیت به بطلان نظریه تناسخ و انتقال ارواح بعد از مرگ به عالم دیگری به نام «عالم برزخ» که از قبر شروع می شود اذعان کرد.
پی نوشت: 1.مجمع البحرین، ج2 ص430. 2.بحارالانوار، ج6 ص214. 3 .سوره بقره، آیه 154، آل عمران ، آيه 169 – 170، نحل آيه 32، مريم آيه 62. 4.الاحتجاج علی اهل اللجاج، طبرسى، احمد بن على ، ج 2، ص 350. 5.المحاسن، احمد بن محمد خالد برقی، ج1 ص178.
